ELV Light | Chiếu Sáng Cảnh Quan: Giải Pháp Nâng Tầm Không Gian Ngoài Trời Trong Kiến Trúc Hiện Đại

1. Mục đích của chiếu sáng cảnh quan

Trong xu hướng kiến trúc hiện đại, việc chiếu sáng cảnh quan vào ban đêm đang dần trở thành một yếu tố thiết yếu trong thiết kế không gian ngoài trời. Không chỉ đơn thuần mang lại ánh sáng, hệ thống chiếu sáng cảnh quan còn góp phần định hình giá trị thẩm mỹ, chức năng và cảm xúc cho công trình – tạo nên sự khác biệt rõ rệt so với ban ngày.

Cụ thể, chiếu sáng cảnh quan mang lại những lợi ích nổi bật sau:

Gìn giữ và tôn vinh giá trị công trình văn hóa, lịch sử: Ánh sáng giúp làm nổi bật các chi tiết kiến trúc, hình khối đặc trưng của các di tích, đền chùa, bảo tàng… góp phần gìn giữ và tôn vinh di sản văn hóa trong bối cảnh đô thị hóa.
Nâng cao tính thẩm mỹ và giá trị bất động sản: Việc sử dụng đèn chiếu sáng ngoài trời giúp không gian sân vườn, lối đi hay hồ cảnh trở nên sinh động, nổi bật hơn vào ban đêm. Điều này không chỉ tạo cảm giác thư giãn, cải thiện tâm trạng người sử dụng mà còn làm tăng giá trị tổng thể của công trình.
Mở rộng phạm vi sử dụng không gian về đêm: Tại các khu vực như công viên, sân vườn hoặc lối đi công cộng, hệ thống đèn được bố trí hợp lý sẽ khuyến khích người dùng mở rộng hoạt động sinh hoạt ra ngoài trời vào buổi tối, từ đó nâng cao hiệu quả khai thác không gian.
Tăng cường an toàn và an ninh: Các nghiên cứu cho thấy, những khu vực có hệ thống chiếu sáng cảnh quan đầy đủ thường ghi nhận tỷ lệ tội phạm giảm đến 30%, nhờ khả năng cải thiện tầm nhìn và răn đe các hành vi không mong muốn.

Bên cạnh những lợi ích kể trên, chiếu sáng cảnh quan còn đóng vai trò quan trọng trong việc định hình bản sắc cho từng khu vực ứng dụng. Một số đối tượng phổ biến bao gồm:

Khu vực công cộng: đường phố, công viên, quảng trường, vườn hoa…
Khu vực thương mại: khách sạn, tòa nhà văn phòng, phố đi bộ, trung tâm thương mại…
Công trình lịch sử – văn hóa – tâm linh: bảo tàng, đền, chùa, di tích cổ…
Không gian riêng tư: sân vườn biệt thự, lối đi, hồ cá, thảm cỏ, cây xanh…

Mỗi khu vực đều có yêu cầu riêng về phương pháp và thiết bị chiếu sáng:

Chiếu sáng công cộng và thương mại thường cần ánh sáng bao quát, có góc chiếu rộng để tạo độ phủ đồng đều.
Chiếu sáng kiến trúc sử dụng đèn có góc chiếu hẹp, ánh sáng tập trung để làm nổi bật các chi tiết đặc trưng.
Chiếu sáng đền chùa ưu tiên ánh sáng vàng – đỏ với nhiệt độ màu từ 2000K đến 2400K, tạo cảm giác tôn nghiêm và cổ kính.
Chiếu sáng sân vườn yêu cầu xử lý chi tiết từng khu vực nhỏ như lối đi, cây cối, ao hồ, cột – vách… nên cần đa dạng đèn với góc chiếu, công suất và màu sắc khác nhau.

Việc bố trí ánh sáng hợp lý còn đòi hỏi tuân theo các nguyên tắc thị giác cơ bản như chính – phụ, đậm – nhạt, trước – sau để tạo nên một tổng thể cảnh quan hài hòa với thiên nhiên, đồng thời nâng cao trải nghiệm cảm xúc cho người sử dụng không gian vào ban đêm.

2. Tiêu chuẩn tham chiếu và các quy ước trong chiếu sáng cảnh quan

Việc triển khai hệ thống chiếu sáng cảnh quan không chỉ dừng lại ở yếu tố thẩm mỹ mà còn cần tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật nhằm đảm bảo an toàn, hiệu quả chiếu sáng và hạn chế tác động tiêu cực đến môi trường sống. Trên thế giới, nhiều quốc gia đã xây dựng bộ tiêu chuẩn riêng để kiểm soát ô nhiễm ánh sáng, giảm thiểu ảnh hưởng đến thị giác, hệ sinh thái và giữ gìn sự hài hòa với điều kiện tự nhiên về đêm.

2.1 Tiêu chuẩn áp dụng tại Việt Nam

Tại Việt Nam, thiết kế và lắp đặt hệ thống chiếu sáng cảnh quan cần tham chiếu đến các bộ tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật sau:

QCVN 09:2013/BXD – Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về các công trình xây dựng sử dụng năng lượng hiệu quả.
TCVN 7114-1:2008 – Tiêu chuẩn Việt Nam về chiếu sáng công cộng – Phần 1: Yêu cầu kỹ thuật chung.
QCXDVN 05:2008/BXD – Quy chuẩn xây dựng Việt Nam liên quan đến chiếu sáng đô thị.

Tham khảo thông số kỹ thuật phổ biến:

Loại đèn	Quang thông	Công suất
Đèn lối đi sát mặt đất	100–200 lumens	<3W
Đèn chiếu bậc cầu thang	20–100 lumens	<2W
Đèn âm nước	200–400 lumens	<8W
Đèn trụ sân vườn	100–400 lumens	<8W
Đèn cắm cỏ	100–400 lumens	<8W
Đèn an ninh tầm thấp	400–800 lumens	<100W

Lưu ý về điện áp:
Đối với thiết bị chiếu sáng cảnh quan tầm thấp, nên ưu tiên sử dụng điện áp an toàn từ 12V – 24V – 48V. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt như khu vực rộng lớn, khoảng cách truyền xa hoặc nơi không có sinh hoạt của con người, có thể sử dụng điện áp 220V.

2.2 Các quy chuẩn kỹ thuật quan trọng của đèn cảnh quan

IP – Chỉ số kín khít

IP (Ingress Protection) là chỉ số xác định khả năng bảo vệ của lớp vỏ đèn trước sự xâm nhập của bụi, nước và các yếu tố môi trường.
Các cấp độ IP được quy định bởi Ủy ban Kỹ thuật Điện Quốc tế (IEC).
Đối với đèn chiếu sáng ngoài trời, chỉ số IP tối thiểu nên từ IP65 trở lên để đảm bảo độ bền và an toàn.

IK – Chỉ số chống va đập

IK (Impact Protection) phản ánh khả năng chịu lực va đập cơ học của đèn.
Được ký hiệu dưới dạng IK01 – IK10, chỉ số càng cao cho thấy thiết bị càng bền và ít bị ảnh hưởng bởi rung chấn, va đập từ ngoại lực.
Đây là yếu tố đặc biệt quan trọng với đèn lắp đặt ở vị trí dễ bị tác động như lối đi, khu vực công cộng, gần mặt đất.

Class – Cấp độ bảo vệ điện

Chỉ số Class thể hiện khả năng cách điện và mức độ an toàn điện của thiết bị chiếu sáng:

Class I: Thiết bị có vỏ kim loại và yêu cầu nối đất bắt buộc để đảm bảo an toàn cho người sử dụng trong trường hợp rò điện.
Class II: Thiết bị có lớp vỏ cách điện hoàn toàn, không cần nối đất.
Class III: Sử dụng điện áp rất thấp dưới 50V, thường là DC 12V, hoàn toàn không gây nguy hiểm cho người dùng và cũng không cần nối đất.

3. Kỹ thuật chiếu sáng cơ bản

Trong thiết kế cảnh quan và chiếu sáng kiến trúc ngoài trời, hai phương pháp phổ biến được áp dụng là:

Chiếu sáng tổng thể: nhằm bao quát toàn bộ không gian hoặc hình khối công trình.
Chiếu sáng cục bộ: tập trung nhấn vào các chi tiết kiến trúc, điểm nhấn thẩm mỹ cụ thể.

Việc lựa chọn phương pháp chiếu sáng phù hợp tùy thuộc vào đối tượng chiếu: từ quảng trường, vườn hoa đến các tòa nhà, tượng đài hay công trình nghệ thuật mang tính biểu tượng.

3.1 Chiếu sáng tiền cảnh công trình – mặt tiền tòa nhà

a. Chiếu sáng bao quát mặt đứng

Mục đích là giúp nhận diện vị trí, hình khối công trình vào ban đêm – đặc biệt phù hợp với công trình cộng đồng, di tích văn hóa lịch sử hoặc cần đảm bảo an ninh.

Phương pháp:

Chiếu từ dưới lên (Uplight):
- Sử dụng đèn pha/spot light công suất từ 48W–96W, góc chiếu rộng 36°–60°.
- Khoảng cách lắp đặt tiêu chuẩn: bằng 1/3 chiều cao của tòa nhà.
- Lưu ý: Nếu mặt tiền có nhiều chi tiết nhỏ, cần chiếu từ gần để ánh sáng “bám” vào bề mặt, làm nổi bật kiến trúc.

Đèn âm đất (góc rộng 36°–90°):
- Công suất từ 9W–18W.
- Khoảng cách đặt đèn: 50cm (góc 48°) đến 100cm (góc 90°).
- Nên đặt cách tường ≥40cm để đạt hiệu ứng ánh sáng mềm mại.

Chiếu từ trên xuống (Downlight):
- Dùng đèn pha 18W–36W (góc 18°–24°) hoặc đèn công suất lớn 100W–300W (góc rộng 90°).
- Màu ánh sáng phổ biến: 4000K–6500K.
- Khoảng cách đặt đèn cách tường khoảng 20cm, tạo chùm sáng đều, rõ khối.

b. Chiếu sáng chi tiết – chiếu chọn lọc

Đây là phương pháp chiếu sáng mang tính thẩm mỹ cao, đề cao yếu tố nghệ thuật và giá trị lịch sử – văn hóa. Ánh sáng được chia thành các vùng:

Chân – thân – mái của công trình để chiếu riêng biệt.
Chiếu hắt từ dưới lên hoặc từ trên xuống cho mảng tường, vách, cột, cây…

Loại đèn sử dụng phổ biến:

Đèn âm đất 3W–9W, góc chiếu 5°–15°: lắp cách tường 10–20cm để tạo vệt ánh sáng hoặc chiếu chi tiết từng điểm.
Đèn thanh led 12W–36W (góc 24°–36°): dùng cho viền mái, mặt đứng – lắp nối tiếp để tạo dải sáng đều.
Led dây IP65: đặt trong thanh nhôm hoặc theo viền kiến trúc.
Đèn spot cắm cỏ 7W–10W: dùng cho chi tiết như cột trụ, vách lõm, phù điêu…
Đèn pha chiếu mạnh 36W–150W: dùng để chiếu nhấn những khối lớn hoặc vị trí có chiều cao nổi bật.

3.2 Chiếu sáng cảnh quan – sân vườn

a. Chiếu sáng lối đi, đường dẫn

Chiếu sáng lối đi không chỉ giúp định hướng di chuyển mà còn tạo nhịp điệu thị giác, kết nối người dùng với cảnh quan tổng thể. Một số ứng dụng cụ thể:

Cầu thang, bậc thềm: sử dụng đèn âm tường 1W–3W, bố trí 1 đèn/bậc hoặc 1 đèn/2 bậc.

Lối đi công viên – sân vườn:
- Đèn trụ cao 90–120cm, công suất 8W–15W.
  - Góc chiếu 360°: ánh sáng phân tán toàn không gian.
  - Góc chiếu 180°: chiếu hướng vào lối đi.
- Đèn trụ thấp 30cm (góc 90°): dùng cho không gian hẹp, bố trí cách nhau 3–5 lần chiều cao đèn.

b. Chiếu sáng cây xanh

Chiếu hắt ngược lên: tạo điểm nhấn thân cây hoặc khối tán.
- Đèn spot 5W–15W, góc chiếu 12°–36°.
- Đèn âm đất 3W–9W, góc 5°–15°, đặt giữa gốc cây và mép ngoài tán cây.
Chiếu đổ bóng lên tường: lợi dụng hình khối cây tạo hiệu ứng bóng động đẹp mắt, tăng chiều sâu không gian.